Bài viết: Vai trò Toàn cầu của Đồng Đô la Mỹ và Hệ thống Petrodollar

Nguồn gốc của Vị thế Thống trị: Từ Bretton Woods đến Tín nhiệm

Vị thế của đồng Đô la Mỹ không phải là một sự ngẫu nhiên, mà là kết quả của các thỏa thuận và sự kiện lịch sử lớn. Sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai, tại Hội nghị Bretton Woods năm 1944, hệ thống tiền tệ quốc tế đã được thiết lập, trong đó USD trở thành đồng tiền neo giữ chính. Theo thỏa thuận, các đồng tiền khác được neo vào USD, và USD lại được cố định giá trị với vàng ở mức $35/ounce. Điều này tạo ra sự ổn định cần thiết cho thương mại toàn cầu phát triển sau chiến tranh và củng cố niềm tin vào USD như một loại tiền tệ có khả năng chuyển đổi được hỗ trợ bởi tài sản thực.

Mặc dù Tổng thống Richard Nixon đã đơn phương chấm dứt khả năng chuyển đổi USD sang vàng vào năm 1971, chấm dứt hoàn toàn Hệ thống Bretton Woods, nhưng USD vẫn duy trì được vai trò là đồng tiền dự trữ chủ chốt. Lúc này, USD đã không còn được hỗ trợ bằng vàng, mà được hỗ trợ bằng sự Tín nhiệm và Danh dự của Chính phủ Hoa Kỳ, cùng với quy mô và tính thanh khoản sâu sắc của thị trường trái phiếu Chính phủ Mỹ. Tuy nhiên, một cơ chế khác đã nhanh chóng được thiết lập để bảo vệ và củng cố vị thế này.

Cơ chế Petro-dollar

Sự kiện năm 1971 đã đặt ra câu hỏi lớn về việc USD sẽ lấy gì để duy trì sức mạnh. Câu trả lời nằm ở thỏa thuận chiến lược giữa Hoa Kỳ và Ả Rập Xê Út, sau này được biết đến là Hệ thống Petrodollar. Vào những năm 1973-1974, Hoa Kỳ đã đạt được thỏa thuận với Ả Rập Xê Út—quốc gia xuất khẩu dầu mỏ lớn nhất—để đổi lấy sự hỗ trợ quân sự và bảo vệ, Ả Rập Xê Út cam kết sẽ chỉ định giá và bán dầu bằng đồng Đô la Mỹ (USD Invoicing) và tái đầu tư một phần đáng kể lợi nhuận dầu mỏ thu được vào trái phiếu Chính phủ Mỹ.

Cơ chế này đã tạo ra nhu cầu giả tạo và liên tục cho đồng USD trên toàn thế giới. Bất kỳ quốc gia nào muốn mua dầu, dù là Đức, Trung Quốc hay Nhật Bản, đều phải đổi đồng tiền của mình lấy USD trước khi thực hiện giao dịch. Điều này buộc các Ngân hàng Trung ương phải duy trì một lượng lớn dự trữ USD. Hệ thống Petrodollar không chỉ đảm bảo nhu cầu ổn định cho USD mà còn giúp tài trợ cho các khoản thâm hụt ngân sách khổng lồ của Mỹ thông qua việc các quốc gia OPEC mua trái phiếu Mỹ.

Quyền lực ngoại lệ của Đồng USD

Vị thế thống trị của USD mang lại cho Hoa Kỳ một lợi thế kinh tế vĩ mô khổng lồ, được cựu Tổng thống Pháp Valéry Giscard d’Estaing gọi là "Quyền lực ngoại lệ". Lợi ích này bao gồm ba khía cạnh chính:

Thứ nhất, chi phí vay mượn thấp. Do các Ngân hàng Trung ương toàn cầu liên tục mua Trái phiếu Chính phủ Mỹ để duy trì kho dự trữ USD, điều này tạo ra nhu cầu không ngừng, giúp Hoa Kỳ có thể vay nợ với lãi suất thấp hơn nhiều so với bất kỳ quốc gia nào khác.

Thứ hai, miễn trừ khủng hoảng Ttền tệ. Không giống như các quốc gia khác, Mỹ có thể chi tiêu và nhập khẩu hàng hóa nước ngoài bằng chính đồng tiền của mình. Khi nhu cầu USD tăng lên, Mỹ chỉ cần in thêm tiền để đáp ứng nhu cầu này mà không lo ngại khủng hoảng cán cân thanh toán hay khủng hoảng tiền tệ nghiêm trọng.

Thứ ba, sức mạnh địa chính trị. Việc USD là đồng tiền thanh toán chính cho các giao dịch thương mại quốc tế cho phép Mỹ sử dụng hệ thống tài chính của mình làm vũ khí địa chính trị. Thông qua việc kiểm soát hệ thống thanh toán liên ngân hàng SWIFT và khả năng đóng băng tài sản, Mỹ có thể áp đặt các lệnh trừng phạt hiệu quả lên các quốc gia đối thủ, tạo ra lợi thế đàm phán cực kỳ lớn trên trường quốc tế.

Vai trò là Tiền tệ Dự trữ và Thanh toán Toàn cầu

Hiện tại, USD phục vụ ba vai trò tài chính thiết yếu trên toàn cầu. Đầu tiên, nó là Đồng tiền Dự trữ hàng đầu. Hơn 60% dự trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương trên thế giới được giữ dưới dạng USD (bao gồm trái phiếu Chính phủ Mỹ). Điều này cung cấp một bộ đệm thanh khoản và tính an toàn cho tài sản quốc gia.

Thứ hai, USD là Đồng tiền Thanh toán chính trong thương mại quốc tế, đặc biệt là trong các giao dịch hàng hóa lớn. Hàng hóa không chỉ bao gồm dầu mỏ mà còn nhiều kim loại và nông sản khác cũng được định giá bằng USD. Ước tính khoảng 80% các giao dịch ngoại hối toàn cầu có liên quan đến USD.

Thứ ba, USD hoạt động như một tài sản trú ẩn. Trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế hoặc bất ổn địa chính trị, các nhà đầu tư toàn cầu có xu hướng bán các tài sản rủi ro (cổ phiếu, tiền tệ thị trường mới nổi) và chuyển sang nắm giữ USD và Trái phiếu kho bạc Mỹ, củng cố thêm sức mạnh của USD trong thời điểm mà các đồng tiền khác suy yếu.

Xu hướng Phi Đô la hóa và Những Thách thức Tương lai

Tuy nhiên, vị thế của USD đang đối mặt với những thách thức đáng kể từ xu hướng Phi Đô la hóa (De-dollarization). Sau khi Mỹ sử dụng vũ khí trừng phạt tài chính để phong tỏa tài sản của các quốc gia đối thủ, nhiều nước lớn, đặc biệt là Trung Quốc, Nga và các thành viên BRICS, đã đẩy mạnh việc tìm kiếm các giải pháp thay thế.

Các nỗ lực này bao gồm việc thúc đẩy thanh toán thương mại bằng đồng nội tệ (ví dụ: giao dịch dầu mỏ bằng Nhân dân tệ), phát triển các hệ thống thanh toán không phụ thuộc vào SWIFT, và thử nghiệm tiền tệ kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương (CBDCs). Dù USD vẫn là bá chủ, nhưng tỷ lệ dự trữ toàn cầu của nó đã giảm nhẹ trong thập kỷ qua. Nếu các nước tiếp tục thành công trong việc tạo ra các thỏa thuận giao dịch không dùng USD, đặc biệt là dầu mỏ, nhu cầu về USD sẽ giảm dần, làm tăng chi phí vay nợ cho Chính phủ Mỹ và giảm khả năng sử dụng các lệnh trừng phạt tài chính.

Kết luận

Tóm lại, Đồng Đô la Mỹ đã thiết lập vị thế thống trị toàn cầu của mình thông qua sự kết hợp của sức mạnh kinh tế, cam kết lịch sử và thỏa thuận chiến lược như Hệ thống Petrodollar. "Quyền lực ngoại lệ" mà nó mang lại cho Hoa Kỳ là vô cùng to lớn, nhưng nó cũng đi kèm với nghĩa vụ duy trì một hệ thống tài chính mở và ổn định. Trong tương lai, sự cạnh tranh từ các cường quốc kinh tế mới và sự phát triển của công nghệ tài chính sẽ tiếp tục thách thức vai trò độc tôn của USD, buộc Hoa Kỳ phải thích nghi để bảo vệ vị thế đồng tiền dự trữ số một thế giới.