Mỹ tái định hình chính sách đối ngoại nhằm kiểm soát kinh tế tập trung vào tay các tập đoàn lớn và các quốc gia như Trung Quốc và Nga.

Mùa thu năm ngoái, trong các cuộc đàm phán của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) về quy định lưu chuyển dữ liệu toàn cầu, đại diện Thương mại Mỹ Katherine Tai đã bất ngờ rút lại sự ủng hộ của Mỹ đối với một bộ quy tắc quốc tế cho phép các công ty dễ dàng luân chuyển dữ liệu giữa các quốc gia. Động thái này gây bất ngờ vì Mỹ, quê hương của các tập đoàn công nghệ lớn nhất thế giới, thường dẫn đầu các sáng kiến tự do thương mại. Nhưng Tai và Tổng thống Joe Biden lại cho rằng quy tắc này sẽ giúp các tập đoàn lớn càng lớn mạnh hơn, làm suy yếu các chính sách bảo vệ dữ liệu quốc gia và ngăn chặn hành vi lạm dụng trực tuyến.

Quyết định của Mỹ phản ánh sự quan ngại trước hai cuộc khủng hoảng lớn: Tình trạng cô lập xã hội và quyền lực kinh tế tập trung vào tay một số ít tập đoàn lớn. Mặc dù các chỉ số kinh tế cho thấy sự phục hồi sau đại dịch, tỷ lệ nghiện ngập, tự hủy hoại bản thân và chủ nghĩa cực đoan chính trị tại Mỹ vẫn tăng cao khi ngày càng nhiều người cảm thấy cô lập và mất kết nối với cộng đồng.

Sự cô lập này là hệ quả của niềm tin kéo dài hàng thập kỷ vào chủ nghĩa tự do kinh tế, học thuyết cho rằng tự do thương mại và thị trường không bị hạn chế sẽ thúc đẩy lợi ích công cộng. Tuy nhiên, niềm tin này đã dẫn đến việc quyền lực kinh tế tập vào tay một số tập đoàn lớn, làm suy yếu chuỗi cung ứng và làm giảm sức cạnh tranh của thị trường.

Trước tình hình đó, Biden đã định hướng lại chính sách nhằm phục hồi kinh tế địa phương, kiểm soát tình trạng độc quyền và xây dựng chính sách công nghiệp mới. Đồng thời, ông và đội ngũ an ninh quốc gia cũng nhận ra rằng cần phải điều chỉnh chính sách đối ngoại để giảm thiểu tác động tiêu cực từ thị trường toàn cầu.

Trong tuần tới, Mỹ sẽ tổ chức một cuộc bầu cử tổng thống quan trọng. Tuy nhiên, bất kể kết quả ra sao, công cuộc tái định hình chính sách đối ngoại của Mỹ trong 25 năm tới cần tiếp tục theo hướng này. Hiện nay, quyền lực kinh tế toàn cầu đang tập trung vào tay một số ít tập đoàn khổng lồ và các nền kinh tế nhà nước như Trung Quốc và Nga, đã tạo nên thách thức lớn đối với an ninh và quyền lợi kinh tế của Mỹ.

Mỹ đang cần một chiến lược ngoại giao mới để đối phó với sự tập trung quyền lực kinh tế toàn cầu vào tay một số tập đoàn lớn. Chiến lược này phải giúp Mỹ tự xây dựng nền kinh tế và công nghiệp dựa trên lợi ích chung, đồng thời khơi dậy sức sống cho các cộng đồng và nền kinh tế địa phương.

Vậy chiến lược này sẽ như thế nào? Trước tiên, các thỏa thuận thương mại cần được đánh giá bằng một tiêu chí đơn giản: Liệu chúng có dẫn đến việc tập trung quyền lực kinh tế vào một số ít công ty lớn, hay sẽ phân bổ quyền lợi kinh tế rộng rãi? Nếu các quy tắc mới cho phép các tập đoàn toàn cầu thao túng quyền lợi người lao động và công dân của từng quốc gia, Mỹ cần sẵn sàng từ chối hoặc điều chỉnh lại, giống như cách Katherine Tai đã làm.

Chính sách đối ngoại mới của Mỹ cũng phải giải quyết vấn đề các nền kinh tế nhà nước như Trung Quốc và Nga thao túng luật chơi trên thị trường toàn cầu. Từ trước đến nay, Mỹ chủ yếu tập trung vào các mối đe dọa quân sự, nhưng bên cạnh đó, Trung Quốc và Nga còn tạo ra ảnh hưởng kinh tế ngày càng lớn trên toàn cầu. Mỹ cần đối phó với cả hai khía cạnh này.

Điều đó có nghĩa là Mỹ cần thúc đẩy năng lượng tái tạo để giảm phụ thuộc vào dầu mỏ, đồng thời hạn chế quyền lực kinh tế của Nga và các quốc gia độc tài dầu mỏ. Ngoài ra, Mỹ cũng cần tìm cách giảm bớt sự thống trị của Trung Quốc trong các chuỗi cung ứng quan trọng, như các sản phẩm pin mặt trời và pin công nghệ cao.

Chính sách đối ngoại của Mỹ cũng cần nỗ lực xây dựng một chiến lược công nghiệp và thương mại mới, đặt trọng tâm vào phát triển kinh tế địa phương. Người Mỹ muốn thấy các cộng đồng thịnh vượng, nơi quyền lợi người lao động được đặt lên hàng đầu, nơi sức khỏe cộng đồng quan trọng hơn lợi nhuận ngắn hạn, và nơi các giá trị như công bằng được coi trọng hơn là lòng tham và lợi ích cá nhân. Bằng các chính sách thuế và trợ cấp hợp lý cho sản xuất trong nước cùng với đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, chính sách đối ngoại và thương mại của Mỹ có thể trở thành động lực cho sự thay đổi này.

Nếu Mỹ không kết hợp chặt chẽ chính sách đối ngoại và chính sách trong nước để đặt lợi ích chung lên hàng đầu, niềm tin của người dân vào nền dân chủ sẽ tiếp tục suy giảm. Quyết định gần đây của chính quyền Biden-Harris tại WTO nhằm xem xét lại các quy định dữ liệu toàn cầu cho thấy họ đã nhận ra tầm quan trọng của vấn đề này và đặt nền móng cho một hướng đi mới. Thế hệ lãnh đạo an ninh quốc gia tiếp theo cần tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hướng đi đó.