Sự bất định trong đầu tư – Học cách sống chung với điều không chắc chắn

Dominic Scriven, Chủ tịch quỹ Dragon Capital – một trong những nhà đầu tư kỳ cựu tại Việt Nam, từng chia sẻ rằng:

“Ngay cả những nhà đầu tư có nhiều kinh nghiệm nhất cũng không thể biết chắc điều gì sẽ xảy ra trên thị trường.”

Câu nói này đặt ra một vấn đề cốt lõi trong tư duy đầu tư: Liệu chúng ta có nên tiếp tục theo đuổi việc dự đoán tương lai, hay học cách quản lý sự bất định và linh hoạt thích nghi?

Hãy cùng đi sâu phân tích từng khía cạnh sau:

1. Khát vọng biết trước tương lai: Bản năng con người và cạm bẫy tâm lý

Con người sinh ra với mong muốn kiểm soát – đặc biệt là trong những lĩnh vực rủi ro như đầu tư tài chính. Chúng ta thường bị hấp dẫn bởi các phương pháp "dự đoán thị trường", các mô hình định lượng, hoặc tín hiệu giao dịch.

Tuy nhiên, vấn đề là:

Tâm lý đầu tư không phải toán học – thị trường chịu ảnh hưởng bởi cảm xúc, kỳ vọng và nhiều yếu tố xã hội không đo lường được.

Nhiều nhà đầu tư rơi vào ảo tưởng kiểm soát, cho rằng mình có thể “bắt đáy – chốt đỉnh” chỉ nhờ vài chỉ báo kỹ thuật.

➡️ Thực tế: Không một công cụ nào có thể dự đoán thị trường một cách ổn định và liên tục trong thời gian dài. Việc mù quáng tin vào khả năng "nhìn trước tương lai" có thể khiến nhà đầu tư chủ quan, và dễ đưa ra quyết định sai lầm.

2. Kinh tế - tài chính: Khoa học xã hội chứ không phải vật lý

Trong khoa học tự nhiên, mọi thứ có thể lặp lại và kiểm nghiệm – như công thức tính lực hấp dẫn, hay định luật bảo toàn năng lượng.

Ngược lại, trong kinh tế và tài chính:

Không có quy luật tuyệt đối.

Con người vừa là chủ thể ra quyết định, vừa là đối tượng bị ảnh hưởng bởi quyết định đó.

Ví dụ:

Nếu ai cũng nghĩ thị trường sẽ tăng, họ đổ tiền vào -> giá tăng -> hình thành bong bóng.

Nhưng khi kỳ vọng thay đổi, bong bóng nổ -> sụp đổ xảy ra không theo quy luật cụ thể nào.

➡️ Bài học: Những gì đúng trong quá khứ chưa chắc đúng trong tương lai. Nhà đầu tư phải cẩn trọng khi áp dụng mô hình hoặc chiến lược mà không kiểm định lại theo hoàn cảnh mới.

3. Môi trường động và môi trường tĩnh: Vì sao thị trường luôn “bất ổn”?

Trong môi trường tĩnh (ví dụ: phòng thí nghiệm), điều kiện được kiểm soát và các yếu tố không thay đổi. Còn thị trường tài chính là một môi trường động với đặc điểm:

Chính sách vĩ mô thay đổi liên tục.

Tâm lý nhà đầu tư biến chuyển nhanh chóng.

Công nghệ và xu hướng mới xuất hiện liên tục (như AI, blockchain, fintech...).

➡️ Điều này khiến bất kỳ chiến lược đầu tư nào cũng có “vòng đời hiệu quả” giới hạn. Nhà đầu tư không thể cứ áp dụng một công thức cũ mãi mãi. Bạn phải luôn “điều chỉnh ống kính” để không bị tụt lại phía sau.

4. Thiên Nga Đen: Vừa là hiểm họa, vừa là cơ hội

Thiên Nga Đen là thuật ngữ mô tả những sự kiện:

Khó (gần như không thể) dự đoán.

Có ảnh hưởng cực lớn.

Sau khi xảy ra, người ta mới cố gắng giải thích.

Ví dụ:

Đại dịch COVID-19.

Khủng hoảng tài chính 2008.

Sự bùng nổ của Bitcoin, hay ChatGPT và AI năm 2023.

Với nhà đầu tư, Thiên Nga Đen có hai mặt:

Nếu không chuẩn bị, bạn dễ bị tổn thất lớn.

Nhưng nếu nhạy bén và bình tĩnh, đây lại là cơ hội làm giàu lớn nhất.

➡️ Chiến lược khôn ngoan: Không tìm cách dự đoán Thiên Nga Đen, mà hãy:

Phân bổ rủi ro hợp lý (diversification).

Duy trì khoản vốn dự phòng.

Luôn có phương án “kịch bản xấu nhất” (worst-case scenario).

5. Biết thay đổi khi cần – dấu hiệu của nhà đầu tư trưởng thành

John Maynard Keynes – nhà kinh tế học vĩ đại từng nói:

"Khi sự thật thay đổi, tôi thay đổi quan điểm. Anh sẽ làm gì?"

Tư duy này cực kỳ quan trọng. Trong đầu tư:

Cố chấp bám lấy quan điểm sai lầm sẽ dẫn đến thua lỗ.

Khiêm tốn nhận sai và điều chỉnh chiến lược mới giúp nhà đầu tư tồn tại lâu dài.

Ví dụ thực tế:

Warren Buffett từng nói ông “không đầu tư vào công nghệ” vì không hiểu.

Nhưng sau đó, ông vẫn mua cổ phiếu Apple khi thấy đây là một công ty có nền tảng giá trị mạnh, tạo dòng tiền ổn định, chứ không chỉ là công ty công nghệ nữa.

➡️ Nhà đầu tư cần rèn luyện tư duy linh hoạt và không gắn chặt bản ngã vào quan điểm đầu tư.

Kết luận: Không chắc chắn mới là điều chắc chắn nhất

Đầu tư không phải là cuộc chơi của kẻ đoán giỏi, mà là của người quản lý rủi ro tốt.

Bạn không cần biết trước tương lai – bạn chỉ cần:

Hiểu rằng sự bất định là bản chất tự nhiên của thị trường.

Phân bổ rủi ro hợp lý, duy trì kỷ luật đầu tư.

Luôn học hỏi, điều chỉnh chiến lược khi hoàn cảnh thay đổi.

Cuối cùng, sự kiên nhẫn, khiêm tốn và thích nghi mới là vũ khí thực sự để tồn tại và thành công trong thế giới đầu tư luôn biến động.