2025 – Tiếng vọng của năm 1929 và bóng ma cuộc Đại Suy Thoái

"Lịch sử không lặp lại, nhưng nó có vần." – Câu nói nổi tiếng của Mark Twain dường như đang vang vọng đầy ám ảnh trong năm 2025, khi thế giới chứng kiến một giai đoạn bất ổn kinh tế - tài chính có quá nhiều điểm tương đồng với thời kỳ tiền Thế chiến thứ hai và đặc biệt là cuộc Đại Suy Thoái năm 1929.

Tài sản cứng và nỗi hoài nghi với tiền giấy

Giữa cơn lốc của chính sách nới lỏng định lượng không giới hạn, tốc độ in tiền chóng mặt và nợ toàn cầu vượt ngưỡng lịch sử, ngày càng nhiều người không còn tin vào khả năng “trao đổi giá trị” của đồng tiền fiat. Họ chọn vàng, bạc, đất, thậm chí là tài sản kỹ thuật số có giới hạn – không phải vì kỳ vọng sinh lời, mà như một hàng rào trước một cơn bão tiền tệ đang hình thành.

Lịch sử đã chứng minh rằng, khi tiền bị in ồ ạt và không còn gắn với giá trị lao động hay sản xuất thực, thì cuối cùng những tờ giấy ấy cũng sẽ không đủ sức mua những nhu yếu phẩm cơ bản. Và điều đáng lo là: đây không còn là kịch bản, mà là thực tại đang chực chờ bùng phát.

Bài học từ 1929 – Không chỉ là thị trường chứng khoán sụp đổ

Cuộc Đại Suy Thoái không phải là hệ quả của một sự kiện riêng lẻ, mà là kết quả của một chuỗi sai lầm chính sách, bong bóng tài sản và sự sụp đổ niềm tin mang tính hệ thống.

Đòn bẩy tài chính bị lạm dụng ở mọi cấp độ.

Chính sách tiền tệ sai hướng: thay vì nới lỏng, Fed đã thắt chặt thanh khoản vào thời điểm thị trường cần cứu trợ.

Chủ nghĩa bảo hộ thương mại trỗi dậy: Đạo luật Smoot-Hawley năm 1930 nâng thuế nhập khẩu lên cao, kéo theo hàng loạt động thái trả đũa toàn cầu và làm trầm trọng hoá khủng hoảng thương mại.

Hoảng loạn ngân hàng dẫn đến sự đổ vỡ chuỗi cung tín dụng, giết chết cầu tiêu dùng và đầu tư.

Hệ quả là một nước Mỹ có GDP lao dốc 26%, tỷ lệ thất nghiệp vượt 25%, và một thế giới bước vào giai đoạn tăm tối kéo dài hàng thập kỷ.

Năm 2025 – Một “1929” được mã hoá và toàn cầu hoá

Bước vào năm 2025, có lẽ chúng ta không còn đứng trước “một biến cố 1929 lặp lại”, mà là một biến thể phức tạp hơn, sâu hơn và toàn cầu hoá hơn.

Rủi ro đạo đức (moral hazard) trở thành chuẩn mực: các tập đoàn tài chính biết rằng nếu họ thất bại, chính phủ sẽ “giải cứu”, khiến động lực quản trị rủi ro suy giảm nghiêm trọng.

Hệ thống tài chính ngày càng kết nối phức tạp nhưng thiếu minh bạch: hàng nghìn tỷ USD phái sinh không được giám sát rõ ràng, thị trường chồng chéo giữa cổ phiếu, tiền điện tử, tài sản ảo.

Đòn bẩy nợ đã vượt xa năm 2008, khi từ hộ gia đình, doanh nghiệp cho tới chính phủ đều vay mượn để nuôi sống bong bóng tài sản.

Các ngân hàng trung ương đã gần như cạn “đạn”: lãi suất khó giảm thêm, bảng cân đối phình to, mất hiệu quả kiểm soát.

Khác với năm 1929, ngày nay khủng hoảng không xuất phát từ một trung tâm tài chính duy nhất, mà là hệ quả dây chuyền toàn cầu, nơi các thị trường mới nổi, nền kinh tế công nghiệp, công nghệ và tiền tệ số cùng đứng chung một thuyền — thuyền thì sang trọng, nhưng lỗ thủng thì đang lan rộng.

Tái thiết hay tan rã?

Điều đáng lo ngại nhất không phải là bong bóng vỡ, mà là hệ thống không còn đủ linh hoạt để điều chỉnh hướng đi. Những cơ chế “ổn định tài chính” ngày nay đang bị thử thách nghiêm trọng. Trong một thế giới nơi lạm phát, thất nghiệp, chiến tranh thương mại và bất ổn địa chính trị cùng lúc đan xen, khả năng phản ứng của các định chế tài chính quốc tế đang dần tê liệt.

Chúng ta đang tiến gần đến thời điểm mà mọi công cụ chính sách đều mất tác dụng, mọi niềm tin bị xói mòn, và mọi “hàng rào an toàn” trở nên dễ vỡ. Đó không còn là “suy thoái kỹ thuật”, mà là một cuộc điều chỉnh sâu mang tính cấu trúc, hệ thống và địa chính trị.

Lời kết

Nếu năm 1929 là lời cảnh tỉnh cho chủ nghĩa lạc quan mù quáng, thì năm 2025 là phép thử cho năng lực học hỏi của nhân loại. Chúng ta đã có thêm gần một thế kỷ dữ liệu, nhưng liệu có thêm được sự khiêm tốn và minh bạch để vượt qua? Hay một lần nữa, lịch sử sẽ không lặp lại — nhưng gieo vần cay đắng theo cách khốc liệt hơn, sâu rộng hơn và không thể cứu chữa?