Bản Vị Vàng (1879–1933): Sự Hưng Thịnh và Suy Tàn

1. Giới thiệu

Bản vị vàng là hệ thống tiền tệ trong đó đơn vị tiền tệ của một quốc gia được quy định theo một lượng vàng cố định. Trong giai đoạn 1879–1933, Hoa Kỳ vận hành theo chế độ bản vị vàng, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế nhưng cũng là nguyên nhân dẫn đến những cuộc khủng hoảng tài chính nghiêm trọng.

2. Nguyên nhân và bối cảnh lịch sử

Vào cuối thế kỷ 19, hệ thống ngân hàng Hoa Kỳ đối mặt với hàng loạt cuộc khủng hoảng do tình trạng rút tiền ồ ạt và sự mất niềm tin của công chúng. Các sự kiện quan trọng bao gồm:

• Năm 1884: 42 ngân hàng phá sản do tâm lý hoảng loạn lan rộng.
• Năm 1890: 18 ngân hàng sụp đổ, báo hiệu sự mong manh của hệ thống tài chính.
• Năm 1893: Một trong những cuộc suy thoái lớn nhất thời kỳ này khi hơn 500 ngân hàng phá sản.

Những cuộc khủng hoảng này thúc đẩy cuộc tranh luận giữa các chính trị gia về việc duy trì hay từ bỏ bản vị vàng.

3. Tranh luận chính trị và Đạo luật Bản vị vàng

Cuộc bầu cử năm 1896 chứng kiến cuộc đối đầu gay gắt giữa William McKinley (ủng hộ bản vị vàng) và William Jennings Bryan (ủng hộ bạc tự do). Bryan nổi tiếng với bài phát biểu "Thập giá vàng", chỉ trích việc bản vị vàng làm tổn thương tầng lớp lao động và nông dân. Tuy nhiên, McKinley giành chiến thắng và vào năm 1900, ông ký Đạo luật Bản vị vàng, chính thức chấm dứt việc sử dụng bạc như một tiêu chuẩn tiền tệ và khẳng định Hoa Kỳ sẽ theo chế độ bản vị vàng hoàn toàn.

4. Sự điều chỉnh của hệ thống tài chính

Để giảm thiểu tác động của các cuộc khủng hoảng ngân hàng, năm 1913, Tổng thống Woodrow Wilson ký Đạo luật Dự trữ Liên bang, thành lập Hệ thống Dự trữ Liên bang (Fed) nhằm kiểm soát cung tiền và cung cấp thanh khoản cho các ngân hàng. Tuy nhiên, ít nhất 40% giá trị của các tờ tiền Dự trữ Liên bang vẫn phải được đảm bảo bằng vàng, duy trì mối liên kết chặt chẽ giữa hệ thống tài chính và bản vị vàng.

5. Tác động của Thế chiến và Đại suy thoái

Trong Thế chiến thứ nhất (1914–1918), nhiều quốc gia từ bỏ bản vị vàng, nhưng Hoa Kỳ vẫn duy trì chế độ này. Trong những năm 1920, dòng vàng từ châu Âu chảy vào Hoa Kỳ do thâm hụt thương mại, làm gia tăng dự trữ vàng của Cục Dự trữ Liên bang lên mức 3,12 tỷ USD vào năm 1929 – gấp đôi mức yêu cầu tối thiểu.

Tuy nhiên, Cuộc Đại suy thoái năm 1929 khiến hệ thống tài chính Hoa Kỳ sụp đổ. Thị trường chứng khoán lao dốc vào "Thứ Năm Đen tối" (24/10/1929), gây mất niềm tin nghiêm trọng. Trong giai đoạn 1930–1932:

• Giảm phát lũy kế lên tới 30%.
• Gần 10.000 ngân hàng phá sản.
• Lượng tiền lưu thông giảm mạnh do Fed theo đuổi chính sách thắt chặt tiền tệ.

Đến tháng 3 năm 1933, dự trữ vàng của Fed giảm xuống dưới mức yêu cầu tối thiểu 40%, buộc chính phủ phải có hành động quyết liệt.

6. Sự sụp đổ của bản vị vàng

Để đối phó với cuộc khủng hoảng, Tổng thống Franklin D. Roosevelt thực hiện nhiều biện pháp, bao gồm Đạo luật Ngân hàng khẩn cấp năm 1933, đình chỉ khả năng đổi đô la lấy vàng. Đến năm 1934, Hoa Kỳ chính thức rời khỏi bản vị vàng, kết thúc thời kỳ hơn 50 năm gắn bó với hệ thống này.

7. Tổng kết

Bản vị vàng đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định tiền tệ nhưng cũng hạn chế khả năng ứng phó với các cuộc khủng hoảng kinh tế. Việc duy trì bản vị vàng khiến Hoa Kỳ không thể linh hoạt trong chính sách tiền tệ, góp phần kéo dài cuộc Đại suy thoái. Việc từ bỏ hệ thống này mở đường cho một kỷ nguyên tài chính mới, giúp Hoa Kỳ phục hồi và phát triển mạnh mẽ hơn trong thế kỷ 20.