SWIFT và Vai trò Chiến lược trong Thương mại Toàn cầu

1. SWIFT là gì?

SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) – Hiệp hội Viễn thông Tài chính Liên ngân hàng Toàn cầu – là mạng lưới truyền thông trung tâm kết nối hơn 11.000 tổ chức tài chính tại hơn 200 quốc gia. SWIFT không nắm giữ hay chuyển tiền; nó chỉ truyền đi các thông điệp hướng dẫn thanh toán giữa các ngân hàng, tổ chức tài chính và định chế tài chính trung gian.

Nói cách khác, SWIFT giống như hệ thống “email chuyên dụng” cho các giao dịch tài chính toàn cầu, nơi mỗi thông điệp là một chỉ thị chuyển tiền, thông báo thư tín dụng, hoặc xác nhận giao dịch tài chính.

2. Chiến thuật vs Chiến lược: SWIFT ở hai cấp độ

a. Ở cấp độ chiến thuật: Vai trò kỹ thuật của SWIFT có thể thay thế

Từ góc nhìn kỹ thuật thuần túy, SWIFT không phải là hệ thống không thể thay thế. Các quốc gia hoặc khu vực có thể phát triển hệ thống tin nhắn nội địa hoặc khu vực, như SPFS (Nga), CIPS (Trung Quốc), hoặc các hệ thống ngân hàng mở dựa trên blockchain. Việc bị loại khỏi SWIFT không khiến một quốc gia hoàn toàn không thể giao dịch tài chính – chỉ là khó khăn hơn, chậm hơn, và tốn kém hơn.

Trường hợp của Nga sau năm 2022 là minh chứng rõ nét: sau khi bị loại khỏi SWIFT, Nga vẫn có thể tiến hành một số giao dịch quốc tế thông qua SPFS, các hệ thống thanh toán thay thế hoặc liên kết song phương với Trung Quốc, Ấn Độ,... Điều này cho thấy SWIFT không phải là "vũ khí hủy diệt tài chính" tức thời như nhiều người tưởng.

b. Ở cấp độ chiến lược: SWIFT là hạ tầng gắn liền với trật tự tài chính toàn cầu

Tuy nhiên, điều khiến SWIFT khó bị thay thế là do vai trò chiến lược trong trật tự toàn cầu hóa tài chính. SWIFT hoạt động như cơ sở hạ tầng mềm của toàn bộ hệ thống tài chính phương Tây:

SWIFT gắn kết chặt chẽ với hệ thống tài chính Mỹ, đặc biệt là CHIPS – hệ thống thanh toán đô la Mỹ toàn cầu.

SWIFT củng cố vai trò trung tâm của USD trong thanh toán quốc tế, hỗ trợ sự chi phối của Mỹ trong chuỗi giá trị tài chính toàn cầu.

SWIFT hoạt động như một công cụ kiểm soát địa chính trị mềm – việc bị loại khỏi SWIFT là đòn trừng phạt nặng nề, tuy không "chí tử", nhưng đủ để làm tê liệt thương mại tài chính nếu không có chuẩn bị.

Vì vậy, dù có thể được thay thế kỹ thuật, SWIFT vẫn giữ vai trò "trục thông tin của thương mại toàn cầu", giống như GPS trong giao thông, hay TCP/IP trong internet.

3. Liên kết giữa SWIFT và hệ thống thanh toán đô la: CHIPS

Một sự nhầm lẫn phổ biến là cho rằng SWIFT thực hiện việc chuyển tiền. Thực tế, chuyển tiền xuyên biên giới (đặc biệt là bằng USD) cần hai hệ thống phối hợp:

SWIFT: Truyền tin – gửi thông điệp từ ngân hàng A đến ngân hàng B rằng "hãy chuyển 10 triệu đô từ tài khoản này sang tài khoản kia".

CHIPS (Clearing House Interbank Payments System): Thanh toán – thực hiện chuyển tiền thực sự giữa các ngân hàng thành viên tại New York.

Nói cách khác, SWIFT là hệ thần kinh trung ương, còn CHIPS là mạch máu thanh toán. Nếu SWIFT bị cắt, thông điệp không được gửi. Nếu CHIPS bị chặn, tiền không thể đi đến đích.

4. Tác động với Nga: Giới hạn chiến thuật

Sau khi Nga bị loại khỏi SWIFT, nhiều chuyên gia phương Tây dự báo một "cú sốc tài chính" với nền kinh tế Nga. Tuy nhiên, thực tế cho thấy tác động là giới hạn:

Nga đã chuẩn bị từ trước với hệ thống SPFS, dự trữ vàng và ngoại hối lớn.

Các giao dịch quan trọng được chuyển sang đồng Nhân dân tệ, rúp, hoặc thanh toán hàng đổi hàng.

Các ngân hàng trung gian tại Trung Quốc, UAE, Ấn Độ, v.v... vẫn giao dịch với Nga, dù có độ trễ và chi phí cao hơn.

Điều này cho thấy SWIFT không còn là công cụ trừng phạt hiệu quả tuyệt đối với các quốc gia lớn, có tiềm lực công nghệ và tài chính.

5. Nguy cơ với Trung Quốc: Tác động chiến lược lâu dài

Trung Quốc là nhà nhập khẩu năng lượng, nguyên vật liệu lớn nhất thế giới, đồng thời là nhà xuất khẩu hàng đầu. Sự phụ thuộc vào thanh toán quốc tế (đặc biệt là bằng USD và qua hệ thống SWIFT-CHIPS) là điểm yếu chiến lược rõ rệt.

Mỹ vẫn chưa loại Trung Quốc khỏi SWIFT, nhưng nguy cơ này là động lực lớn để Bắc Kinh thúc đẩy phát triển CIPS – hệ thống thanh toán quốc tế bằng Nhân dân tệ.

Tuy nhiên, CIPS vẫn dựa một phần vào SWIFT để truyền thông điệp – cho thấy sự phụ thuộc hệ thống vẫn còn, và Trung Quốc chưa thể hoàn toàn tự chủ tài chính toàn cầu nếu không xây dựng được một hệ thống SWIFT + CHIPS song song và độc lập.

6. SWIFT – Cấu trúc then chốt của toàn cầu hóa tài chính

Cuối cùng, cần nhấn mạnh rằng SWIFT không chỉ là một phần mềm ngân hàng, mà là xương sống của toàn bộ quá trình toàn cầu hóa tài chính trong hơn 40 năm qua. Nó đóng vai trò như:

Cầu nối xuyên biên giới giữa các hệ thống ngân hàng quốc gia.

Kênh kiểm soát và giám sát luồng vốn toàn cầu, cho phép phương Tây áp đặt chuẩn mực "KYC" và "chống rửa tiền".

Công cụ địa chính trị mềm, như một “vũ khí kinh tế” tinh vi.

Kết luận: SWIFT không đơn giản là một công cụ kỹ thuật, mà là một cấu trúc quyền lực

Việc thay thế SWIFT không chỉ đòi hỏi công nghệ, mà còn đòi hỏi một trật tự tài chính thay thế – điều mà ngay cả Trung Quốc cũng còn đang loay hoay. Những nỗ lực như BRICS Pay, CIPS, SPFS, hoặc thậm chí CBDC xuyên biên giới là phản ứng với sự thống trị của SWIFT, nhưng còn cách rất xa so với việc hình thành một “hệ sinh thái thanh toán toàn cầu mới”.

SWIFT là hiện thân tài chính của trật tự toàn cầu do phương Tây dẫn dắt. Và bất cứ ai muốn phá vỡ trật tự đó – từ Nga, Trung Quốc đến các liên minh phi phương Tây – đều phải tính đến bài toán này như một trong những thách thức chiến lược nhất của thế kỷ 21.