Thế giới đang đến gần “ngưỡng vật lý” của tăng trưởng

Bài toán lớn nhất của nhân loại trong thế kỷ 21 không phải là tiền bạc, công nghệ, hay chính sách – mà là năng lượng và tài nguyên vật lý hữu hạn. Tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong 200 năm qua phần lớn là nhờ nguồn năng lượng dồi dào và rẻ tiền – đặc biệt từ nhiên liệu hóa thạch (dầu, than đá, khí đốt). Tuy nhiên, thời đại đó đang dần kết thúc.

Càng nhiều quốc gia công nghiệp hóa và đô thị hóa, nhu cầu năng lượng tăng nhanh chóng. Nhưng tốc độ khám phá và khai thác tài nguyên lại đang chậm hơn tốc độ tiêu thụ. Khi đó, nền kinh tế toàn cầu rơi vào trạng thái mà nhà nghiên cứu Gail Tverberg gọi là "giới hạn tăng trưởng": năng lượng và tài nguyên không còn đủ để duy trì hệ thống cũ.

II. Cấu trúc tiêu tán – Kinh tế là một sinh thể tạm thời

Dưới góc nhìn vật lý, nền kinh tế là một “cấu trúc tiêu tán” (dissipative structure) – một hệ thống tự tổ chức, cần năng lượng liên tục để duy trì và phát triển. Nhưng bản chất của cấu trúc tiêu tán là tạm thời: khi nguồn năng lượng không còn đủ, hệ thống không thể tiếp tục mở rộng mà buộc phải thu hẹp hoặc tái cấu trúc.

Các thực thể như chính phủ, doanh nghiệp, thành phố, thậm chí tôn giáo – tất cả đều là cấu trúc tiêu tán. Chúng không “tồn tại vĩnh viễn” mà phụ thuộc vào năng lượng vật lý để duy trì hoạt động. Khi không còn đủ năng lượng rẻ để hỗ trợ “chi phí cấu trúc” (administrative overhead), sự sụp đổ hoặc tái định hình là không thể tránh khỏi.

III. Giải pháp của các chính phủ hiện tại: In tiền, tăng thuế, thắt lưng buộc bụng

Nhưng như bài viết đã nêu: chính phủ có thể in tiền, nhưng không thể in ra dầu mỏ, thực phẩm, hay than đá. Khi tài nguyên vật lý khan hiếm, việc bơm thêm tiền vào nền kinh tế chỉ tạo ra lạm phát – chứ không tạo ra giá trị thực.

Nhiều chính phủ, đặc biệt là Mỹ, đã chọn cách:

Tái công nghiệp hóa, đưa chuỗi cung ứng trở lại nội địa (onshoring)

Tăng thuế quan (như dưới thời Trump, được xem như chiến lược “thu hẹp có trật tự”)

In tiền để duy trì hệ thống, bất chấp nợ công tăng kỷ lục

Tuy nhiên, chính sách kiểu này chỉ là những nỗ lực kéo dài thời gian, chứ không giải quyết được bài toán cơ bản: năng lượng toàn cầu rẻ, dễ khai thác đang cạn kiệt.

IV. Cái chết chậm của mô hình tăng trưởng cũ

Các mô hình kinh tế cũ dựa trên:

Dân số tăng không giới hạn

Nợ tăng để kích thích tiêu dùng

Toàn cầu hóa để tối đa hóa lợi nhuận

Tất cả đang bị đảo ngược:

Dân số già hóa (Trung Quốc, châu Âu, Nhật)

Nợ toàn cầu vượt 300% GDP

Phân mảnh chuỗi cung ứng, chiến tranh thương mại

Đây là dấu hiệu rõ rệt của một "kết thúc thời kỳ thế tục tăng trưởng" – như trong nghiên cứu của Peter Turchin hay Ray Dalio. Khi đó, lịch sử thường ghi nhận những biến động lớn về chính trị – xã hội như:

Cách mạng (Pháp, Nga)

Sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy

Sụp đổ tiền tệ (Weimar, Argentina, Zimbabwe)

V. Một trật tự kinh tế mới?

Chúng ta đang chứng kiến sự thai nghén của một hệ thống tài chính mới, có thể mang các đặc điểm:

Tài sản thực (vàng, hàng hóa, đất đai) sẽ trở lại trung tâm hệ thống tiền tệ

Cấu trúc liên minh địa chính trị mới dựa trên năng lượng và tài nguyên (BRICS+)

Chi tiêu chính phủ sẽ bị giới hạn không bởi nợ, mà bởi khả năng tiếp cận năng lượng

Một hệ thống tài chính “hậu Fiat” có thể hình thành, nơi:

Các đồng tiền dựa trên tài sản (commodity-backed)

Giao dịch xuyên quốc gia dựa vào vàng, blockchain hoặc các đơn vị năng lượng (như ý tưởng “petroyuan”)

VI. Kết luận: Chuẩn bị cho thời kỳ hậu-tăng trưởng

Chúng ta không chỉ cần thay đổi hệ thống tài chính – mà còn phải thay đổi cả lối tư duy.
Không thể duy trì mãi tư tưởng tăng trưởng bất tận trong một thế giới hữu hạn.

“Hệ thống sẽ tự tổ chức con đường đi xuống, không nhanh hơn mức cần thiết.”

Nếu đây là bình minh của một hệ thống tài chính – kinh tế mới, thì “bình minh” ấy có thể đi kèm với đau đớn, sụp đổ từng phần và sự khởi đầu lại trong giới hạn vật lý.

Nhưng đồng thời, cũng là cơ hội để xây dựng một mô hình kinh tế tái sinh, bền vững hơn – dựa trên giới hạn thực chứ không phải ảo tưởng tiền tệ.